Tekst: Caroline Ludwig

Fotografie : Rene de Gilde (portret)

Waaiervormige wijk is lust voor het oog

Architect Maarten Ruijters schetst aan de hand van een aantal panden en straten verschillende architectuurstijlen in het Statenkwartier. Vanwege de bouwperiode – begin 20ste eeuw – zijn de invloeden van Art Nouveau duidelijk zichtbaar.

Brede lanen met afgeschuinde hoeken, rode bakstenen herenhuizen met topgevels, smeedijzeren balkonnetjes, erkers, kleurrijk metselwerk, tegeltableaus en glas-in-loodramen. Het zijn kenmerken van de bouw in het Statenkwartier. De aanleg van de wijk werd deels bepaald door de ligging van waterloop de Haagse Beek en de Scheveningseweg. En door de voorkeur van stedenbouwkundige Isaac Lindo. Hij was directeur Gemeentewerken van de gemeente Den Haag en tekende al in 1895 een uitbreidingsplan voor dit gebied. Hij wilde geen rechte straten zoals in het centrum, maar gebogen wegen. Het uiteindelijke stratenplan was van bouwondernemer Adriaan Goekoop. Omdat met gebogen vormen het plan te duur zou worden, ontwierp hij lanen met knikken en ontstond een waaiervormig stratenpatroon. 

Beschermd stadsgezicht

“Het Statenkwartier is een goed bewaard architectonisch en stedenbouwkundig ensemble. Het kreeg terecht de status van Rijksbeschermd Stadsgezicht. In 2019 richtte ik samen met anderen stichting BAS op. Dat staat voor Bescherming Architectuur Statenkwartier. De architectuur bleek namelijk minder beschermd dan gedacht. Daarom zetten we ons met BAS in om de cultuur-historische waarde van het Statenkwartier te bewaren en te versterken.” 

Villa Henny – Berlage

Maarten Ruijters: “Villa Henny aan de Scheveningseweg 42 is een van de eerste voorbeelden van moderne woonhuisarchitectuur in Nederland. Het werd in 1898 gebouwd naar een ontwerp van Berlage. Hij was een rationalist en verfoeide overdadige ornamenten. Vanwege het schuine dak met gele pannen kreeg het pand de bijnaam ‘Het gele gevaar’. De toren is een miniatuurversie van die van de Beurs in Amsterdam. Het Kunstmuseum (toen nog Gemeentemuseum) was het laatste ontwerp van de befaamde architect. De kroon op zijn werk.”

Van Oldenbarneveltlaan – gevels en torens

“De Johan van Oldenbarneveltlaan, het Statenplein en de Statenlaan, het Frankenslag

en het Stadhoudersplein (later Cornelis de Wittlaan) horen bij de eerste straten waar gebouwd werd. Ze zorgen voor de verbinding met het iets oudere Duinoord. De voormalige  HBS van architect Schadee had nog een sobere stijl, maar op de Van Oldenbarneveltlaan kregen de panden leuke elementen, zoals afgeschuinde hoeken en een mooie afwisseling van gevels, torens en pinakels. Door de open bouwblokken was er bovendien licht en lucht op de binnenterreinen.”

Cornelis de Wittlaan – nieuwe materialen

“De ontwikkelingen aan het begin van de 20ste eeuw gingen snel. Zo kwamen er nieuwe materialen op de markt zoals verblendsteen en kalkzandsteen. Dat laatste werd onder meer toegepast in de gevels van de Cornelis de Wittlaan.”

Details van Art Nouveau

“Op vele plekken in deze wijk is de invloed van Art Nouveau, populair tussen 1890 en 1914, te zien. Dat zit ‘m vooral in details zoals glas-in-lood, gekleurde baksteen, bloempatronen, torens, tegeltableaus en smeedijzeren balkonnetjes. Van de hand van architect Bosboom zijn Huize Ruimzicht en Villa Orania op de hoek van het Prins Mauritsplein en de Frederik Hendriklaan. Hij bouwde ook zijn eigen huis in de Van der Heimstraat 6.”

Prins Mauritslaan – De Wolf

“Architect De Wolf is bekend om zijn Sezessionsstijl, de Weense variant van Art Nouveau. Hij ontwierp toonaangevende villa’s en herenhuizen, onder meer aan de Prins Mauritslaan.”

Zoek de torentjes

De wijk telt vele torentjes, die pleinen omzomen en daken markeren. Maarten Ruijters maakte een speciale Torentjespuzzel. Deze is te vinden op statenkwartier.net. Grote kans dat je vanaf nu met een andere blik naar deze wijk kijkt.