Architectuur: torens in de wijk
Wandelend door het Statenkwartier wordt de blik als het ware omhooggetrokken door het gevarieerde spel van daken, dakkapellen, topgevels en…torens. De vraag rijst: wat doen die torentjes hier en is er een bepaalde orde in te ontdekken?
Oorspronkelijk hadden torens een duidelijke functie als uitkijk- of verdedigingspunt. Ze sierden de hoeken van kastelen en stadsmuren. Met de komst van het kanon ging de militaire functie van de toren langzaam maar zeker verloren.
De toren bleef echter bestaan als uitdrukking van macht of als architectonisch ornament. In de architectuur van begin 20e eeuw waren dit soort nostalgische ornamenten zeer geliefd.
De torens in het Statenkwartier zijn niet willekeurig door de wijk verspreid; ze hebben een bijzondere stedebouwkundige betekenis.
- Ze markeren de belangrijke wegen: Willem de Zwijgerlaan, Statenlaan, Prins Mauritslaan, Johan van Oldenbaneveltlaan.
- Ze omzomen de pleinen: Frederik Hendrikplein, Statenplein, Prins Mauritsplein
- Ze markeren de hoeken van bouwblokken: Willem de Zwijgerlaan – Frederik Hendriklaan, Frederik Hendriklaan – Statenlaan, A. Pauwstraat – A. Heinsiusstraat
- Ze accentueren de punten van scherpe hoeken: Van Boetzelaerlaan – Frankenslag, Frederik Hendriklaan – Paulus Buijsstraat, Frederik Hendrikplein – Vivienstraat
En dan zijn er nog vele verrassende individuele torens, zoals het unieke exemplaar met uivormige koepel op Cornelis de Wittstraat 97, de trotse toren van de villa op Scheveningseweg 72 en die van Villa Henny van architect Berlage op hoek Scheveningseweg – Rooseveltplantsoen. De laatste is een miniatuurversie van de toren van de Beurs in Amsterdam, die hij later zou bouwen.
Eigenlijk is er zelden sprake van ‘echte’ torens in het Statenkwartier. Meestal zijn het slechts uitbouwen met een torenachtig uiterlijk, zoals puntvormige daken op dakkapellen, erkers en hoekkamertjes op de zolderverdieping. Dit is des te meer een bewijs voor het versierende karakter ervan.
Verloren torens
Hoewel onze wijk gezegend is met veel architectonische rijkdom, is er ook op torengebied heel wat verloren gegaan. Tijdens de Tweede Wereldoorlog – zo’n 25 jaar na de voltooiing van de wijk – begon de teloorgang met de sloop van hele bouwblokken (tussen van Hoornbeekstraat en Van Bleiswijkstraat). Het ontploffen van V-2 raketten (Willem de Zwijgerlaan – Antonie Duijckstraat) deed hier nog een schepje bovenop. Na de oorlog volgde de sloop van torenhuizen aan de Eisenhowerlaan en op diverse hoeken van de Frederik Hendriklaan.
Helaas hebben veel torentjes hun punt- of koepeldaken verloren. Ze zijn immers onderhoudsgevoelig en hebben geen directe functie. Ook hier geldt het gezegde ‘alles van waarde is weerloos’. Als voorbeeld noem ik de panden Johan van Oldenbarneveltlaan 36 t/m 58 en hoek A. Pauwstraat – A. Heinsiusstraat. Wat zou het mooi zijn als deze geamputeerde torentjes weer in oude glorie hersteld konden worden!
Mocht u door dit artikel geprikkeld zijn om ook op torentjesjacht te gaan, dan kan bijgevoegde kaart en lijst hierbij als leidraad dienen.
Zo werkt de Torenpuzzel
Op het fotoblad staan 68 genummerde torens in 6 rijen. De 5 verticale foto’s beslaan 2 rijen onder elkaar en hebben ieder 2 nummers, 1 voor elke rij. Bij elke toren hoort een letter of spatie, die je kunt vinden je op de kaart bij de plaats van de toren.
Wanneer letters in de volgorde van de nummers achter elkaar worden gezet, ontstaat er een zin. De oplossing vind je hier.
Informatie
Maarten Ruijters is op zoek naar documentatie over de architectuur van het Statenkwartier. Mocht u interessante informatie of foto’s bezitten, neem dan contact op met hem.
Maarten Ruijters
Tel: 070 3553734
Email: info@rtarchitekten.com