Tekst: Caroline Ludwig

Van duingebied naar populaire woonwijk

Al eerder stonden er een paar huizen, maar het Statenkwartier kreeg vorm in de vroege 20ste eeuw. Karel Wagemans, bekend als wijkhistoricus, selecteerde vijf markante momenten uit de geschiedenis van deze geliefde Haagse wijk.

De grond waarop het Statenkwartier is gebouwd, was lange tijd een duingebied tussen het compacte centrum van Den Haag en het vissersdorp Scheveningen. Rond 1840 kwam een deel daarvan in handen van Koning Willem II, die er jaagde en een hertenkamp liet aanleggen. Later werd de grond gekocht voor stadsuitbreiding. Het merendeel van de huizen werd gebouwd tussen 1900 en 1915. Het Statenkwartier groeide uit tot een populaire Nederlandse woonwijk. De historie in vogelvlucht aan de hand van vijf gebeurtenissen.

1905: eerste winkel op Frederik Hendriklaan
Met de aanleg van de Frederik Hendriklaan vormde zich de levensader van het Statenkwartier. De eerste onderneming was de apotheek op nummer 32. Van 1905 tot de evacuatie eind 1942 gingen hier recepten over de toonbank. Na de oorlog werd het een woonhuis. De vroegere functie siert nog steeds de gevel; de Haagse firma Rozenburg verzorgde het fraaie tegeltableau. Over klandizie had de apotheek in de beginjaren niet te klagen. In de wijk woonden relatief veel oudere weduwen. Gezien de grootte van de huizen – met ruimte voor personeel – woonden er mensen met geld.

1929: Haagsche lichtweek
Winkeliers deden veel moeite om de loop erin te houden. Spectaculair was de Haagsche lichtweek in november 1929 op de Frederik Hendriklaan. Een maand eerder was er in Amsterdam een soortgelijk evenement. Met enige moeite wisten de winkeliers de hand te leggen op de dertig zuilen die daar te zien waren. Elk 9 à 10 meter hoog en voorzien van 36 lampen van 40 watt. Er kwamen drommen mensen op af om ‘s avonds al die lampjes te zien. De politie had grote moeite om de verkeersstromen in goede banen te leiden.

1942/1943: afgesloten Sperrgebiet
Het is november 1942 als de bewoners van het Statenkwartier de aanzegging ontvangen voor de ontruiming van hun huizen per 1 januari 1943. Logistiek leverde deze massale migratie de nodige problemen op, dat zorgde voor fikse vertragingen. Toen het in juni 1943 zover was, werd de wijk als Sperrgebiet hermetisch afgesloten. De bebouwing bij de (huidige) Eisenhowerlaan ging verloren door de aanleg van de Duitse verdedigingslinie, de Atlantikwall. Neerstortende V2’s richtten schade aan op de Willem de Zwijgerlaan. Veel erger was uiteraard het menselijk leed. Verspreid door het Statenkwartier herinneren ruim dertig Stolpersteine aan omgekomen Joodse wijkbewoners.

1970: herdenking einde Japanse bezetting
Op 15 augustus 1970 was de wijk het toneel van de eerste nationale herdenking van het einde van de Japanse bezetting 25 jaar eerder. De Nederlands-Indische gemeenschap liep hiervoor uit. Bij het Nederlands Congresgebouw (nu World Forum) woonden ruim zevenduizend mensen de nationale herdenkingsdienst bij. Onder hen de laatste gouverneur-generaal van de voormalige kolonie, Van Starkenborgh Stachouwer, die een staande ovatie kreeg. Drie dagen later werd hij in een betja (fietstaxi) rondgereden over de Frederik Hendriklaan en Aert van der Goesstraat. Daar werd de Indische markt Pasar Baroe gehouden, die duizenden bezoekers trok.

1974: oprichting Wijkoverleg
Begin jaren 1970 besloot de winkeliersvereniging dat de Frederik Hendriklaan en Aert van der Goesstraat voorzien moesten worden van vaste overkappingen. De aanleiding was het slechte weer. Bij de voorlichtingsbijeenkomsten kwamen winkeliers en wijkbewoners tot de conclusie dat er veel mis dreigde te gaan, zoals de sloop van monumentale panden en bomenkap. Om sterk te staan tegen de gemeente werd in 1974 het Wijkoverleg Statenkwartier opgericht. De vrijwilligersorganisatie draagt veel bij aan het behoud van het bijzondere karakter van de wijk.

Meer over de historie en de bewoners is te vinden op statenkwartier.net