Statenkwartier van toen: uit het verleden van de Fred (2)

door Karel Wagemans

De beurskrach op Wall Street eind 1929 leidde wereldwijd tot een zware en jarenlange economische crisis. Boodschappen werden in die dagen gedaan met de hand op de knip, zoals de winkeliers op de Frederik Hendriklaan al snel bemerkten. Door de terugloop in de geldbesteding van de klant verdwenen daar toen diverse zaken. Zo staakte bijvoorbeeld W.P. Knoester de bedrijfsvoering van zijn garnalenhuis op nummer 121. (Knoesters zoon keerde na de oorlog overigens met de vishandel op het oude adres terug en zou er tot in de jaren 1970 zitten. De terrazzo stoepsteen herinnert nog aan dit verleden.)

De nieuwe zaken die er in die tijd op de Fred kwamen richten zich vooral op de smaller geworden beurs van de klant. Het in 1932 op nummer 114 geopende filiaal van die Zaanse grutter deed dat met de slogan: ‘Albert Heijn maakt U het leven goedkooper’. En ook Toko Bogor op nummer 250, een jaar later geopend, lokte de klant met ‘lage prijzen’.  De vestiging van deze zaak benadrukt overigens het sterk Indische karakter van het Statenkwartier toen, een wijk waar vanouds veel oud-kolonialen woonden. Dagblad Het Vaderland van 15 april 1933 wees met name die groepering erop, dat in de toko ‘de clientèle bediend wordt door een Indische dame, die tevens zorgt voor de bereiding van verschillende Indische lekkernijen.’

Een andere manier om de aandacht te verkrijgen voor het eigen product bood de techniek. Het House of Music, dat in september 1931 de deuren op de Fred nummer 211 opende, deed dat dagelijks op daverende wijze. Boven de ingang van die grammofoonplatenzaak was door eigenaar W.J. Hemerik een grote luidspreker bevestigd, zo lezen we in Het Vaderland van 12 februari 1933. ‘Reclame, was zijn levensleuze en reclame maakte hij ook met zijn luidspreker: Hot-Jazz. Den heelen lieven dag speelde de grammofoon,’ ook na winkeltijd en ‘natuurlijk tot groot vermaak van slagersjongens en lanterfanters.’ Maar bij de bovenburen – drie oude dames – schudden de vloeren en konden gesprekken alleen nog schreeuwend worden gevoerd vanwege de ‘door de moderne jeugd aanbeden negermuziek van saxophoons en snerpende trompetten,’ aldus de meelevende verslaggever. De dames waren er geheel zenuwziek van geworden, hadden geklaagd en gesmeekt. Het had allemaal niets geholpen en uiteindelijk moest de kantonrechter eraan te pas komen. Die bepaalde dat het voortaan zachter moest en legde de herriemaker een boete van vijf gulden op (zo’n 55,- euro nu).

Een meer gestructureerde aanpak om de effecten van de malaise tegen te gaan kreeg gestalte in een nauwer samenwerkingsverband tussen de diverse ondernemers op de Fred. In de woorden van de toenmalige voorzitter van de ’s-Gravenhaagsche Winkeliers Vereeniging: ‘In deze tijden van economischen teruggang is het zaak, vóór en met elkaar iets te organiseeren. Juist in crisistijden moet men alle krachten inspannen om de verkoop te stimuleeren,’ noteerde Het Vaderland hierover op 26 november 1931. Geen terloopse opmerking, want een dag eerder was Sint Nicolaas op de Fred door de winkeliers daar een feestelijke intocht bereid. Voorafgegaan door het muziekkorps Kunst na Strijd maakten Sint en knecht per postkoets vanaf de Valeriusstraat een rijtoer over de Aert van der Goesstraat, Frederik Hendriklaan en Willem de Zwijgerlaan, waar velen waren uitgelopen om het allemaal te zien. Voor zover bekend, is dit de eerste maal geweest dat de kindervriend in onze stad een dergelijk publiek onthaal ten deel viel.

Manifestaties van andere aard op de Fred in de jaren 1930 waren veelal nationaal van karakter. Verjaardagen van de leden van het Koninklijk Huis en andere heuglijke gebeurtenissen, zoals het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard op 7 januari 1937, werden uitbundig gevierd door het aanbrengen van feestverlichting en andere versieringen. Zeer fraai was de illuminatie, die in 1930 op de laan werd ontstoken naar aanleiding van de viering van de 50-ste verjaardag van koningin Wilhelmina. De koningin kwam daags erna, op 1 september, in de avonduren – samen met man en dochter – per hofauto zelf ook eens een kijkje nemen.

De opgenomen advertenties zijn afkomstig uit de couranten van toen.