Statenkwartier van toen: Het verdwenen plein

door Karel Wagemans

Woningen te koop aangeboden op het nog niet gerealiseerde) Stadhoudersplein

Veel pleinen heeft het Statenkwartier nooit geteld en het grootste, wellicht ook het fraaiste, is sinds lang verdwenen. Men vindt er tegenwoordig de verkeersader die de naam President Kennedylaan draagt. De bebouwingsgeschiedenis daar gaat zo’n 120 jaar terug.

Stadhoudersplein ca. 1905 (HGA)

Begin 1901 besliste de Haagse gemeenteraad om de naam Stadhoudersplein toe te kennen aan een brede en nog onbebouwde zandstrook, die lag tussen de toen in (verdere) aanbouw zijnde wijken Duinoord en Statenkwartier. De Haagse Beek stroomde over dat stuk grond en de bedoeling was om aan weerskanten daarvan een plantsoen aan te leggen. Dit zou dan het midden van het nieuwe plein gaan vormen. De woningbouw aan beide zijden van dat plein, dat zich uitstrekte van de Stadhouderslaan tot aan de (huidige) Conradkade, was eind december 1903 al flink gevorderd, zo blijkt uit een advertentie in Het Vaderland. Het daarin geroemde prachtige uitzicht diende op dat moment echter nog gerealiseerd te worden. En vlot scheen dat niet te gaan. Het blijkt uit de verbolgen woorden van een pleinbewoner in een ingezonden brief aan dezelfde krant van eind oktober 1904, dus bijna een jaar later. Hij schrijft: ”Sedert ik het voorrecht heb tot de bewoners van het Stadhoudersplein te behooren, vraag ik mijzelf vruchteloos af waarom men den wildernis [daar] met dien weidschen naam betitelt en ook waarom men de vuile sloot die er doorloopt, zeer idyllisch ‘De Beek’ noemt. Men ziet er niets dan loodsen […], hoopen steenen en stapels planken, zoodat men

Stadhoudersplein ca.1910 Zijde Statenkwartier (HGA)

’s avonds met levensgevaar zijn woning bereikt. Op het Stadhoudersplein zijn door de lieve jeugd diepe kuilen gegraven […]. Onvermoeid, weer en wind trotseerende, graven de jeugdige delvers voort, met een volharding een betere zaak waardig, en voltooien op deze manier […] het treurig beeld van verwoesting en verwaarloozing.” Kennelijk was de vormgeving van het plein toen dus nog steeds gaande. Dat beeld toont ook een ansichtkaart uit die tijd. Het grote gebouw links – aan de kant van Duinoord en op de hoek van de Valeriusstraat –  is de in mei 1904 in gebruik genomen kostschool van P.J. Treffers. Vanaf 1920 deed het dienst als de Gemeentelijke Middelbare Handelsschool.

Suze la Chapelle-Roobol (1856-1923) De bekendste bewoner van het verdwenen plein Lett.mus.

Op twee latere ansichten, te dateren omstreeks 1910, is te zien dat de zandvlakte inmiddels is getransformeerd tot een keurig plantsoen. (De boze briefschrijver heeft daar niet meer van kunnen genieten, want hij was ondertussen verhuisd naar elders.) De kaarten laten zien dat de architectuur aan de Duinoordzijde van het plein, de kant met de even nummering, wat zwaarder was getoonzet dan die aan de Statenkwartierzijde, de kant met de oneven nummers. De bekendste bewoonster van toen is ongetwijfeld de schrijfster Suze la Chapelle-Roobol (1856-1923), die vanaf 1912 tot haar dood aan het Stadhoudersplein 120, hoek 2e Sweelinckstraat, woonde en onder meer de in die dagen zeer populaire meisjesboekenreeks Stijfkopje van een slotdeel voorzag.

Stadhoudersplein ca.1910 Zijde Duinoord (HGA)

Als een onaangename Sinterklaassurprise ontvingen alle pleinbewoners eind november 1942 de aanzegging, dat zij hun huis per 1 januari 1943 ontruimd dienden te hebben. Logistiek leverde deze massale migratie – die zich langs de gehele kuststrook voltrok – uiteraard de nodige problemen op, zodat alle verhuizingen vanaf het plein pas in juni 1943 voltooid waren. Daarna viel de bebouwing aan de kant van Duinoord ten offer aan de aanleg van de Atlantikwall, een aaneengesloten keten van Duitse militaire versperringen bedoeld om een geallieerde invasie te verhinderen.Dienst gedaan heeft die nooit.

Een voor de Atlantikwall gesloopt Stadhoudersplein 1946 (HGA)

Een archieffoto uit 1946 toont de troosteloze en inmiddels weer begaanbaar gemaakte vlakte, die ooit het Stadhoudersplein was, ter hoogte van de Aert van der Goesstraat. Zoals te zien is, bleef alleen het bebouwde deel aan de kant van het Statenkwartier gespaard voor de slopershamer. De huizenrij daar kreeg in 1951 de naam Cornelis de Wittlaan. Die naamsverandering werd door de courant Het Binnenhof in de editie van 29 juni 1951 fotografisch in beeld gebracht. Ook de huisnummering werd toen gewijzigd, zoals hier en daar nog te zien is (bijvoorbeeld bij de huidige nummers 63 en 65, voordien 45 en 47). Het gedeelte aan de overzijde werd herdoopt in Stadhoudersplantsoen en stedebouwkundig geheel opnieuw in kaart gebracht. In architectonisch opzicht werd het een manifeste breuk met het verleden. De brede doorgaande weg in dit gebied, lopend van de Johan de Wittlaan naar de Houtrustbrug, heet sinds april 1964 de President Kennedylaan als eerbetoon aan de man die ruim vier maanden eerder in Dallas werd vermoord.

De naam van het Stadhoudersplein wordt gewijzigd in Cornelis de Wittlaan 1951