Historie van het Statenkwartier
Links: Jacob Cats (1577-1660) op een spotprent van Jan Linse uit 1902. In een rijmpje bij de prent doet Cats zijn beklag over het verkavelen van zijn landgoed tot bouwgrond, ‘met een goed profijt’.
1643/44: De dichter-staatsman Jacob Cats koopt stukken duingrond tussen Den Haag en Scheveningen en sticht er een buitenplaats.
1652: Bouw van het Catshuis.
1664-1665: Aanleg van de Scheveningseweg.
1673-1819: De familie Bentinck heeft Zorgvliet in bezit en breidt het landgoed naar het noorden uit. Rond 1690 laat Hans Willem Bentinck formele tuinen aanleggen.
Fragment van de plattegrond van Cruquius uit 1711 met onder het landgoed Zorgvliet en rechts de Scheveningseweg. Het gebied boven, toen duingrond en een ‘Hooy Velt’, hoort nu bij het Statenkwartier. De ‘Waterdel’ linksboven lag ongeveer ter hoogte van de Van Boetzelaerlaan hoek Van Aerssenstraat.
1837: De prins van Oranje koopt Zorgvliet. Hij volgt in 1840 als koning Willem II zijn vader op.
1865: Prinses Sophie erft Zorgvliet van haar moeder Anna Paulowna, sinds 1849 weduwe van Willem II.
1886: Van station Hollandse Spoor gaat een stoomtram rijden naar Scheveningen.
1889: Aanleg van het Verversings- of Afvoerkanaal dat de Haagse grachtengordel een verbinding met de zee geeft.
1895: Prinses Sophie verkoopt 73 hectare duingrond aan Adriaan Goekoop. Dit gedeelte van het landgoed Zorgvliet zal later grotendeels het Statenkwartier vormen.
Zandafgraving bij de koepel van Hotel de la Promenade op 13 juli 1896. Op deze plaats werd vervolgens de Johan van Oldenbarneveltlaan aangelegd. Rechts Adriaan Goekoop.
1898: Op de hoek van de Scheveningseweg en de juist aangelegde Stadhouderslaan (nu: Eisenhowerlaan) verrijst een eerste huis: de Villa Henny, ontworpen door dr. H.P. Berlage.
1899: Vaststelling stratenplan dat onder andere omvat:
- A. van der Goesstraat en F. Hendriklaan (22 m breed)
- Statenlaan (45 m breed)
- Willem de Zwijgerlaan en Prins Mauritslaan (27 m breed)
- Verlenging van het Frankenslag (20 m breed). Het Frankenslag bestond al in de vorm van een korte zijweg van de Scheveningseweg.
1900-1902: Bouw van de eerste herenhuizen aan de Johan van Oldenbarneveltlaan en de Stadhouderslaan (nu: Eisenhowerlaan). Deze huizen aan de Johan van Oldenbarneveltlaan hoek Viviënstraat zijn rond 1901 gebouwd. De foto is van vijftien jaar later.
Op 29 augustus 1904 gaat een paardentramlijn het Statenkwartier in aanbouw verbinden met de binnenstad en het Bezuidenhout.
1904: Paardentram op het Statenplein. in 1906 nam de elektrische tramlijn 10 het hier over. Op de achtergrond huizen uit 1902, ontworpen door Nicolaas Molenaar.
1904: De Paulus Buijsstraat met op de achtergrond een bouwkeet. Deze huizen (nu genummerd 36-50) waren in 1903 klaar. Rechts ervan kwamen in 1905 huizen te staan. (Foto: M. Hamer).
Foto: Bouw Prins Mauritsplein
Huizen aan het Prins Mauritsplein en de Prins Mauritslaan in aanbouw, 1904 of 1905. Het hoekpand links is rond 1980 door nieuwbouw vervangen. Eén van de vier heren op de voorgrond moet de architect H.J. Dammerman jr. zijn.
1905: Akkoord over het stratenplan voor het noordelijke deel van het Statenkwartier, ongeveer tussen het Frankenslag en de Doornstraat. Op initiatief van de directeur Gemeentewerken I.A. Lindo blijven stukjes duinterrein behouden, die uiteindelijk – op het Doornpark na – toch bebouwd zullen worden.
De illustratie hier links is een plattegrond van Smulders die de situatie van rond 1907 weergeeft. Links het Afvoerkanaal, rechts de Scheveningseweg. Bebouwing is er vooral aan het Statenplein en gedeelten van de hoofdlanen. Vanaf het vrijwel voltooide Stadhoudersplein (onder, nu Cornelis de Wittlaan) is de bebouwing verder de wijk binnengedrongen, onder andere langs de Aert van der Goesstraat.
Foto: Johan van Oldenbarneveltlaan
De Johan van Oldenbarneveltlaan in 1908: de bebouwing eindigt bij het witte huis op de hoek van het Frankenslag.
Jongens baden in het water van de Beek (circa 1910). De huizen op de voorgrond verrezen van 1902-1903 naar ontwerp van Zacharias Hoek aan het Stadhoudersplein. Nu heet het hier Cornelis de Wittlaan.
Foto: Frederik Hendriklaan
Frederik Hendriklaan tussen de Willem de Zwijgerlaan en de Statenlaan rond 1910. In dit gedeelte waren toen nog nauwelijks winkels.
1912: Het Statenkwartier ten zuiden van het Frankenslag is vrijwel klaar. Nog grotendeels onbebouwd zijn de Van Aerssenstraat, Frankenstraat, Doornstraat en omgeving.
1914 – 1918: Eerste Wereldoorlog. Het neutrale Nederland dient als toevluchtsoord voor vluchtelingen uit het door Duitsland bezette België. Een groep vluchtelingen vindt onderdak in noodwoningen langs de Westduinweg. Een aantal krijgsgevangen gemaakte Engelse militairen moet in Nederland het einde van de oorlog afwachten.
Foto: Van Aerssenstraat
Engelse militairen in 1917/1918 ondergebracht in de juist opgeleverde huizen Van Aerssenstraat 52-34.
Plattegrond van Smulders uit circa 1921. Rechtsboven het Doornpark waarlangs juist de Van Dorpstraat is aangelegd. Aan het einde van de Prins Mauritslaan liggen nog wat stukjes duingrond waarvan de meeste later alsnog bebouwd zullen worden. Middenonder in geel het terrein waar het Gemeentemuseum zou komen.
1927: In plaats van de stoomtram rijdt voortaan de elektrische tramlijn 11 langs de Van Boetzelaerlaan en de Doornstraat.
Twee trams van lijn 1 passeren elkaar op de Frederik Hendriklaan in 1928. Middenachter het hoekpand waar sinds 1951 boekhandel Paagman zetelt.
Foto: De Indische Verlofganger
Het Statenkwartier had evenals Duinoord een grote aantrekkingskracht op (oud-)Indiëgangers. Advertentie uit De Indische Verlofganger, begin jaren dertig.
1935: Aan de Stadhouderslaan, net over de grens van het Statenkwartier, opent het Gemeentemuseum zijn deuren.
Foto: Studio Maraboe
Het door Berlage ontworpen Gemeentemuseum omstreeks 1937.
1940 – 1945: Nederland bezet door de Duitsers.
1942 – 1943: Het Statenkwartier wordt Sperrgebiet. De bewoners worden geëvacueerd.
Foto: J.M.G. Schrama
Evacuatie van het Stadhoudersplein (nu Cornelis de Wittlaan) in oktober 1942.
1944: In het kader van de Duitse vestingaanleg worden gedeelten van de Van Bleiswijkstraat, Van Hoornbeekstraat en Prins Mauritslaan gesloopt.
1944/1945: In het Statenkwartier worden V-2 bommen afgevuurd. Ten gevolge van mislukte lanceringen gaan op 8 december 1944 huizen aan de Stadhouderslaan, pal tegenover het Gemeentemuseum, in vlammen op. Op 31 december 1944 stort een projectiel vlak na de lancering vanaf het Statenplein neer, en verwoest daarbij een deel van de Willem de Zwijgerlaan.
Foto: Dienst voor de Stadsontwikkeling
Verwoesting aan de Willem de Zwijgerlaan hoek Antonie Duyckstraat, oktober 1945.
Bronnen:
Haags Gemeentearchief
Fotoboeken door W. de Koning Gans:
Het Statenkwartier in oude foto’s, 1895-1945. Den Haag, 1994.
“Dit is ons huis”. De mooiste fotokaarten van Den Haag en Scheveningen. Den Haag, 1997.
Duinoord en Zorgvliet in oude foto’s, 1895-1955. Den Haag, 1999.