Statenkwartier van toen bijzonder actueel: De villa van de freule
door Karel Wagemans
Huize de Kempenaer met de freule op het balkon, 1912 (HGA)
Dezer dagen is het exact 110 jaar geleden, dat de trotse eigenaresse haar gloednieuwe woning betrok. In die tijd heeft zij een reeks foto’s van huis en haard laten maken, waarop zijzelf ook nadrukkelijk aanwezig is. Die foto’s berusten nu op het Haagse gemeentearchief. Zijzelf kwam terecht op Oud Eik en Duinen en daar zal zij zich in de afgelopen jaren wel meermalen in haar eenzaam graf hebben omgedraaid. Het betreft freule Anna Maria Catherina van Andringa de Kempenaer (1847-1914), die in 1909 opdracht gaf tot de bouw van een villa aan wat toen nog de Stadhouderslaan heette en nu de Eisenhowerlaan is. In die kapitale woning met als huisnummer 132 heeft zij slechts achttien maanden doorgebracht, alvorens er op 27 februari 1914 te overlijden. Haar dood bracht de pennen in beweging, want de freule zou haar aanzienlijk vermogen hebben nagelaten aan een vereniging die zich ten doel stelde armlastige leden van de Nederlandse adel financieel te ondersteunen. De villa, die van haar de naam Huize De Kempenaer had gekregen, zou in dat verband gaan dienen als onderkomen voor een aantal dames uit die kring. Het bleek allemaal zo’n vaart niet te lopen. De erfenis bedroeg geen miljoenen, maar slechts een ton en de villa kwam in handen van de Rotterdamse ijzerwarenmagnaat Louis Stokvis (1871-1953) en zijn gezin. Anders dan in de pers beweerd, vocht de familie het testament van de freule niet aan op grond van haar blijkbaar gestoorde geestvermogens. Aan het wat excentrieke gedrag van hun nicht waren zij in de loop der tijd wel gewend geraakt. Ongehuwd en welgesteld kon die feitelijk doen en laten wat zij wilde. Het komt mede tot uiting in de reis van bijna twee jaar, die zij samen met haar jaren jongere vriendin, freule Johanna Antoinette Marie von Schmidt auf Altenstadt (1871-1966), door Oost-Azië maakte.
De freule in kimono in de salon van haar villa, 1912 (HGA)
Die laatste hield een reisverslag van hun omzwervingen bij, waarvan delen indertijd in feuilletonvorm in het dagblad De Nieuwe Courant verschenen. Het stel stapte in oktober 1900 te Genua aan boord van een Nederlands stoomschip om enkele weken later Batavia (nu: Jakarta) te bereiken. De maanden erna werden door de dames benut om Java, Borneo en Sumatra te doorkruisen. Tijdens een van hun expedities verdween freule de Kempenaer – die nogal zwaargebouwd was – bijna in een woest kolkende stroom, toen de drager die haar op zijn rug daar doorheen moest torsen nog net niet onder zijn last bezweek. Het avontuur werd voortgezet in Japan, dat zij tegen 1902 bereikten. Daar vierden zij in april te Yokohama de komst van de lente mee op het Kersenbloemfestival als gasten van keizer Mutsuhito, betovergrootvader van de huidige keizer. Begin mei bereikten de freules vervolgens Korea om daarna Peking en de nabij die stad gelegen graven van de keizers uit de Ming-dynastie te bezichtigen. Het einde van de reis kwam in zicht, toen zij in Mantsjoerije de Trans-Siberische spoorlijn namen om na 18 dagen in de trein half juli 1902 in Moskou te arriveren. De “kranige reizigsters”, zoals zij inmiddels in de pers werden aangeduid, keerden in augustus te Den Haag terug. Tot de verhuizing in september 1912 naar de Stadhouderslaan/Eisenhowerlaan 132 was freule de Kempenaers adres hier Groot Hertoginnelaan 10 geweest, een eveneens kapitaal pand dat omstreeks 1970 is gesloopt. Aan haar verblijf te Japan hield de freule kennelijk diverse kimono’s over, die zij bij voorkeur binnenshuis droeg, zoals op meerdere van de bovengenoemde archieffoto’s te zien valt.
De freule in kimono in de hal van haar villa, 1912 (HGA)
Ondanks de (ook) toen heersende grote woningnood kreeg Huize de Kempenaer in de naoorlogse jaren al vrij snel een kantoorbestemming. Een bekende gebruiker was van 1970 tot 1995 de Rijks Psychologische Dienst. Nadien kwam de villa door aankoop in handen van Saoedi-Arabië, dat de plannen om er een ambassade te vestigen blijkbaar heeft losgelaten en zich in het geheel niet om het onderhoud van het inmiddels al jaren leegstaande pand bekommert. Huize de Kempenaer is daardoor in steeds hoger tempo aan het verkrotten. Een zeer aparte gang van zaken voor een als zodanig aangewezen rijksmonument, dat bovendien ligt in een wijk die de status van beschermd stadsgezicht geniet. Pogingen van het Wijkoverleg en de stichting BAS om gemeente en/of rijk tot ingrijpen te bewegen, bleven tot op heden vruchteloos. In het Groningse Haren gaat het er in dat opzicht gelukkig anders aan toe! Daar staat sinds 1913 een buiten, dat eveneens de naam Huize de Kempenaer kreeg en óók een rijksmonument is. Gebouwd in opdracht van jonkheer Julius Burmania van Andringa de Kempenaer (1873-1943), een notaris en achterneef van de freule. Slechts iets jonger dan de Haagse villa, verkeert dàt pand in prima staat: zie de kleurenfoto. Zo kan het dus ook!
Huize de Kempenaer te Haren
Heel vreemd dat een gemeentelijke aanzegging om het pand te onderhouden geen rechtskracht heeft naar een buitenlandse eigenaar. Als dat zo werkt dan zou je niet moeten toestaan dat deze organisaties eigenaar van onroerend goed zijn in de gemeente.
De gemeente Den Haag wil zo graag allerlei internationale organisaties binnenhalen dat deze partijen met alle egards worden behandeld en dat wetten en ook veel belastingwetten voor deze partijen niet van toepassing zijn. Als een normale burger
in het Statenkwartier zijn auto 10 minuten parkeert zonder te betalen, heeft deze binnen een week een flinke boete op de deurmat.
Hoezo meten met 2 maten?
Tja.. Gemeente en/of rijk zouden niet kunnen of mogen ingrijpen, omdat het hier “buitenlands grondgebied” betreft. Volgens Henri de Waele, specialist in internationaal recht, berust die visie op een wijdverbreid misverstand. Alle ambassades in ons land gewoon zijn gewoon Nederlands grondgebied, waar Nederlandse wetten en regels gelden. Dat er niet wordt opgetreden, is dus een keuze van gemeente/rijk.
Is er iets dat we als buurt kunnen doen om extra druk op de gemeente te leggen om toch in te grijpen? Huize de Kempenaer is een prachtig pand dat absoluut behouden moet blijven voor de buurt. Ik begrijp dat een aantal mensen ermee bezig is, maar de status en laatste acties ken ik niet. Is daar meer informatie over?
Een vriend van me, ervaren jurist, las het stuk ook en deed naar aanleiding daarvan wat speurwerk. Hij mailt me: ”De huidige eigenaar van het pand is wel degelijk aan te pakken op grond van de wet- en regelgeving voor het behoud en beheer van monumenten. In aanleg is dat de taak van de overheid (gemeente en/of de Erfgoedinspectie van het Rijk). Laat die het erbij zitten dan kun je als belanghebbende (naaste buur, wijkvereniging o.i.d.) die overheidsinstantie daarop aanspreken en zo nodig via de rechter daartoe dwingen. Een krachtdadig optreden kan aanleiding geven tot diplomatiek gedoe wat men met niet altijd even heldere reden wil vermijden. Bijvoorbeeld een land als Saoedi-Arabië staat meer bekend om zijn lange tenen dan zijn inschikkelijkheid. Dat lijkt me een overweging die op diplomatiek- /regeringsniveau een rol zou kunnen spelen, maar als burger hoef je daar geen boodschap aan te hebben. Er bestaat zoiets als diplomatieke onschendbaarheid, maar die geldt de persoon. Een Haags gebouw op een Haags ambassadeterrein is Nederlands grondgebied en daar geldt het Nederlands recht. Hier de populaire vertaling van taaie wetteksten: https://nos.nl/op3/artikel/2163176-wie-is-de-baas-op-de-ambassade.”
Overigens liet de voorzitter van de stichting BAS mij weten dat de zaak bij hen opnieuw op de agenda zal worden gezet. En dan komt de kwestie waarschijnlijk binnenkort mede aan de orde in de gemeenteraad als daar de situatie met het “krot van Kroatië” op de Groot Hertoginnelaan wordt aangekaart.
Ik ben een beetje verbaasd dat de architect van Huize de Kempenaer niet voorkomt in dit stuk. Het is een ontwerp van architect Joh.Mutters Jr. Vermoedelijk heeft de klassieke vorm van huize de Kempenaer in Haren hierbij een rol gespeeld om in deze Um 1800 bewegung stijl voort te gaan. Ik heb even mijn aantekeningen erop nagezien en zie dat de bouwaanvraag dateert van 30 oktober 1909. Een tekenaar op het bureau van Mutters heeft de bouwtekeningen vervaardigd. Hij schrijft in zijn sollicitatie voor bouwkundig tekenaar bij gemeentewerken; “Daar ik op ’t ogenblik een villa voor den Heer John Mutters teekent aan den Stadhouderslaan te ’s Gravenhage”
De villa is Rijksmonument nr.461428. Elke poging om hier actie op te nemen is gedoemd te mislukken en zal alleen onder zeer luid protest met publicatie in de dagbladen en als item op het NOS journaal enige beweging kunnen brengen in deze afschuwelijke verkwanseling van ons cultureel erfgoed. Het huidige Haagse gemeentebestuur is daar zeker niet geschikt voor om hierin een belangrijke rol in te vervullen, evenmin de afdeling monumentenzorg is als organisatie momenteel zelf een zorgkindje met steeds wisselende directeuren. Peter van Dam architectuurhistoricus
Aan de achitect(uur) is voordien al aandacht besteed in de Statenkoerier nr, 3 van 2014 en nadien door de publicatie van de wandelgids “Struinen door het Statenkwartier” (2015). Vandaar dat er in dit stuk niet (opnieuw) is ingegaan.